Opis
Paul Hindemith
Paul Hindemith jest kontynuatorem tradycji dwóch wielkich niemieckich kompozytorów, Jana Sebastiana Bacha i Maxa Regera. O tym ostatnim powiedział, że „bez niego jestem niewyobrażalny”. Jego kompozycje cechuje klarowna forma, stosowanie charakterystycznych dla baroku technik kontrapunktycznych i jasne struktury tematyczne. Rozwinięty język harmoniczny nie jest całkowicie atonalny, posiada odniesienia do centrów tonalnych.
Po I wojnie światowej, w reakcji na koszmar doświadczeń wojennych i sytuację w powojennych Niemczech, w sztuce pojawia się tendencja odwrotu od romantycznej ekspresji w kierunku stylu bardziej niesentymentalnego, zwanego „Neue Sachlichkeit” („Nowa Rzeczowość”). Twórczość Paula Hindemitha, którego ojciec zginął podczas wojny, a on sam brał udział w walkach, wpisuje się w ten nurt. Można powiedzieć, że jest to muzyka introwertyczna, gdzie emocje kryją się pod powierzchnią, ubrane w staranną formę. W latach 1935-1943 Hindemith napisał 22 sonaty na różne instrumenty, wśród nich trzy na organy. Są to utwory o charakterze stricte koncertowym, nie ma w nich nawiązań do pieśni ani tematyki religijnej. Wiadomo, że Hindemith interesował się historyczną praktyką wykonawczą (m.in. grał na barokowej violi d’amore) a także ruchem Orgelbewegung, który postulował powrót do tradycji baroku w budownictwie organowym. Nie odpowiadało mu brzmienie dużych, romantycznych, symfonicznych instrumentów. Jak pisał do organmistrza Weigle: „Mam szczególną koncepcję organów. Nienawidzę tych ogromnych organów których brzmienie jest miękkie i napęczniałe, kocham klarowne, racjonalne dyspozycje, jasno i czysto artykułujące głosy”.
Sonata I (1937) – stanowi wolne ujęcie klasycznej formy sonatowej, pod względem formalnym jest najbardziej fantazyjna z trzech sonat. Nawiązania do barokowej faktury organowej przejawiają się w wykorzystywaniu technik imitacyjnych i kontrapunktycznych a także spotykanej m.in. w bachowskich sonatach organowych faktury triowej.
Sonata II (1937) – powstała miesiąc po pierwszej, posiada bardziej klasyczną i klarowną formę. Część pierwszą rozpoczyna energiczny temat, z którego następnie są wyodrębniane i rozwijane różne motywy. Część druga to liryczna pieśń w rytmie sicilianowym, a zwieńczeniem utworu jest fuga.
Sonata III – napisana w Stanach Zjednoczonych w 1940 roku, oparta jest na motywach trzech pieśni miłosnych zaczerpniętych z „Altdeutsches Liederbuch” (1925, Franz Böhme). Hindemith wykorzystuje je jako cantus firmus na wzór kompozytorów barokowych z użyciem klasycznych technik kontrapunktycznych. W części pierwszej jest to pieśń „Ach Gott, wem soll ich’s schlagen, das heimlich Leiden mein”, w drugiej „Wach auf, mein Hort”, zaś w części trzeciej „So wünsch ich ihr”. Sonata ta została napisana w czasie gdy Hindemith mieszkał już w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy jego żona Gertrud, która była pochodzenia żydowskiego, pozostawała jeszcze w Szwajcarii. Emigracja oraz niepokój o żonę (która dołączyła do niego pod koniec 1940 roku) mogły zainspirować kompozytora do wybrania pieśni miłosnych, będących zarazem częścią tradycji opuszczanej ojczyzny.
O INSTRUMENCIE
Organy kościoła ewangelicko-augsburskiego Świętej Trójcy w Lublinie Instrument firmy E.F. Walcker & Co. z Ludwigsburga został zbudowany w roku 1912 jako opus 1705. Są to obecnie jedyne oryginalne, zachowane w całości organy tej firmy z lat przed I wojną światową na terenie Lubelszczyzny. Nie przeszły one na szczęście żadnych zmian w strukturze techniczno-brzmieniowej, zachowując tym samym wszelkie walory prawdziwego instrumentu romantycznego kręgu niemieckiego. W 2012 roku został przeprowadzony generalny remont instrumentu przez firmę organmistrzowską Krzysztofa Deszczaka z Lublina. Organy w Kościele św. Trójcy w Lublinie są instrumentem niewielkim, ale jego doskonale dostosowana do wnętrza intonacja i dobrze przemyślana dyspozycja pozwala na uzyskanie bardzo bogatej palety barwowej, a także dużej rozpiętości dynamicznej. Dlatego można z powodzeniem wykonywać na nich utwory wymagające nieco większych instrumentów. W przypadku niniejszego nagrania zarówno wielkość organów jak i kościoła zapewniają pożądaną przez kompozytora klarowność brzmienia, zaś odpowiedni dobór registracji podkreśla kontrapunktyczną, zróżnicowaną fakturę sonat.
Manuał II
1. Violon cello 8’
2. Aeoline 8’
3. Voix celeste 8’
4. Konzert flöte 8’
5. Flauto traverso 4’
Manuał I
1. Prinzipal 8’
2. Salicional 8’
3. Gedeckt 8’
4. Oktave 4’
5. Mixtur 3 f.
Pedał
1. Subbas 16’
2. Cello 8’ *
3. Flöten bass 8’ *
*) głosy transmitowane z manuału II
Połączenia: II-I, I-Ped, II-Ped, Sup II-I, Sub II-I
Rejestry zbiorcze: P, MF, T
Urządzenia dodatkowe: automat pedałowy, wolna kombinacja, żaluzja manuału II, tremolo manuału II
Adam Załęski – studiował w klasie organów prof. J. Grubicha na Akademii Muzycznej w Krakowie, a następnie kontynuował naukę u prof. M. Haselbocka w Lubece oraz prof. W. Zerera w Hamburgu. Zwycięzca I Międzynarodowego Konkursu im. F. Nowowiejskiego w Poznaniu. Jest kantorem kościoła ewangelicko-augsburskiego Świętej Trójcy w Lublinie.
SONATA ORGANOWA NR 1
1. Mäßig schnell-Lebhaft
2. Sehr langsam
3. Phantasie, frei
4. Ruhig bewegt
SONATA ORGANOWA NR 2
5. Lebhaft
6. Ruhig bewegt
7. Fuge. Mäßig bewegt, Heiter
SONATA ORGANOWA NR 3
“über alte Volkslieder”
8. Ach Gott, wem soll ich’s klagen
9. Wach auf, mein Hort
10. So wunsch ich ihr
Nagrania dokonano w dniach 28-30 listopada 2019 roku w kościele ewangelicko-augsburskim Świętej Trójcy w Lublinie.
Reżyseria dźwięku, montaż: Przemysław Kunda
Mastering: Jakub Garbacz
Fotografie: Lesław Skwarski
Projekt graficzny: Małgorzata Biel
Słowo wstępne: Natalia Zanni-Lewandowska
Redakcja: Jakub Garbacz
Producent i wydawca: Ars Sonora Studio – Classical Music Media Producer