Les Philidors

Muzyczna „dynastia” Philidorów, z której wywodziło się wielu znakomitych instrumentalistów i kompozytorów, była związana z dworem królów Francji od czasów panowania Ludwika XIII aż do Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Oryginalne nazwisko tej pochodzącej ze Szkocji rodziny brzmiało Duncan i zostało we Francji adaptowane jako Danican. Najstarszym znanym muzykiem reprezentującym Philidorów był Michel Danican (ok. 1580-1651), oboista służący na dworze Ludwika XIII, którego grę zachwycony nią król porównywał do wirtuozowskiej gry włoskiego oboisty noszącego nazwisko Filidori. Synowie Michela w oficjalnych dokumentach byli określani jeszcze jako Danican dit Filidor, a w kolejnych pokoleniach rodzina nosiła już po prostu podwójne nazwisko Danican Philidor.

Anne Danican Philidor (1681-1728) otrzymał imię na cześć swojego ojca chrzestnego, którym był Anne Jules, diuk Noailles, marszałek Francji. Od 1698 roku jako oboista był związany z La Grande Écurie du Roi (dosł. „wielką stajnią królewską”) formacją, której głównym zadaniem była oprawa dworskich uroczystości plenerowych. Od 1702 roku współpracował ze swoim ojcem André Danicanem Philidorem, kopistą i nadzorcą królewskiej biblioteki muzycznej. Zdobyte tam doświadczenia wykorzystał przy tworzeniu kolekcji muzykaliów, znanej dzisiaj jako Collection Toulouse-Philidor, założonej z inicjatywy Louisa-Alexandra de Bourbona, hrabiego Tuluzy (ostatniego syna Ludwika XIV i Madame de Montespan), w której znalazły się dzieła m.in. Andrégo Campry, Nicolasa Berniera, Michela-Richarda Delalande’a. W 1704 Anne Danican Philidor dołączył do grona Symphonistes de la Chapelle, a więc do zespołu muzyków biorących udział w uświetnianiu dworskich rytuałów religijnych i wreszcie, w 1712 roku – również jako oboista – dostąpił zaszczytu dołączenia do Petits Violons, stanowiącego jeden z zespołów La Musique de la Chambre, czyli kameralistów towarzyszących Królowi Słońce w życiu codziennym, wykonujących koncerty komnatowe, zajmujących się muzyczną oprawą balów, baletów i oper. W tym samym roku, niejako w nawiązaniu do nowego stanowiska, opublikował Premier Livre de Pieces pour la flute traversiere, flute a bec, violons et haut-bois avec la Baße continuë, z którego pochodzą skomponowane przez niego suity, zarejestrowane na niniejszej płycie. Na stronie tytułowej zbioru kompozytor przedstawia się jako Ordinaire de la Musique du Roi. W kompozytorskim dorobku Anne Danicana znajdują się poza tym m.in. opera Danaé (1701), Te Deum (1704), Chaconne et simphonie de la Fête-Dieu (1715), motet Domini est terra (1726) oraz drobniejsze kompozycje taneczne, marszowe i sceniczne (z gatunku mascarade i pastorale). Do jego niewątpliwych zasług w historii muzyki należy założenie instytucji Concert Spirituel – pierwszego we Francji cyklu koncertów otwartych, które były organizowane w Paryżu pod tą nazwą aż do 1790 roku i dawały możliwość kształtowania gustów muzycznych szerszej, również niezwiązanej z dworem królewskim, publiczności. Podczas koncertów prezentowano najnowsze kompozycje nie tylko rodzimych twórców, ale także kompozytorów z innych krajów – wystarczy wspomnieć, że już na pierwszym koncercie obok Suite d’airs de violon, La Grande pièce royale i dwóch motetów Michela-Richarda Delalande’a wykonano Concerto grosso op. 6/8 Arcangelo Corellego, a w kolejnych kilkudziesięciu latach istnienia cyklu w jego ramach prezentowane były utwory m.in. Georga Philippa Telemanna i Josepha Haydna.

Pierre Danican Philidor (1681-1731), rówieśnik i stryjeczny brat Anne Danicana Philidora już w wieku 16 lat zaprezentował na dworze królewskim skomponowane przez siebie Pastorale. Jako oboista i skrzypek od 1697 roku był związany z La Grande Écurie du Roi, w 1704 roku, a więc równocześnie z Anne Danicanem Philidorem, został oboistą w Symphonistes de la Chapelle, a w 1708 roku dołączył do Petits Violons de la Chambre. W 1716 roku otrzymał dodatkowo zaszczytne stanowisko violiste de la Chambre du Roi, a więc takie samo, jakie piastowali wtedy dwaj znakomici gambiści Marin Marais i Antoine Forqueray. Spośród kompozycji Pierre’a Danicana Philidora największą popularnością cieszył się cykl 12 suit fletowych opublikowany w trzech księgach w latach 1717-1718, spośród których dwie zostały zarejestrowane na tej płycie. Przy wydaniu tych suit Pierre Danican przedstawiał się jako nadworny oboista i flecista królewski (Hautbois et Flûte Ordinaire de la Chapelle et Chambre du Roi – taki napis widnieje na ich stronach tytułowych).

François Danican Philidor (1689-1717) – podobnie jak jego rodzony brat Anne Danican i stryjeczny brat Pierre Danican, był związany z muzycznymi formacjami działającymi na dworze Ludwika XIV, najpierw jako paź uczący się muzyki w La Chapelle du Roi pod kierunkiem Delalande’a, następnie w 1706 roku, przy okazji ślubu swojego brata Anne Danicana, jest wspominany jako fluste almande du roi, czyli nadworny flecista królewski, a od 1708 roku jako instrumentalista Symphonistes de la Chapelle, grający na basowym cromorne i na trompete marine. Był autorem dwóch ksiąg suit na flet i basso continuo, z których druga ukazała się już pośmiertnie, w 1718 roku. Na stronie tytułowej zbioru z 1716 roku, z którego pochodzi nagrana na tej płycie suita, tytułował się jako Ordinaire de la Musique du Roi, nie wyszczególniając żadnej specjalności instrumentalnej. Ze skromnych informacji, jakie zachowały się na jego temat, można wnioskować, że w ostatnich latach przed śmiercią wiódł raczej hulaszczy tryb życia: poślubiona jesienią 1711 roku małżonka Thérèse Bette, pochodząca z zamożnej rodziny kupieckiej, już w styczniu 1714 roku wniosła o rozdzielność majątkową, a wszystkie należące do kompozytora meble i inne ruchomości zostały wtedy spieniężone w celu pokrycia jego długów…

Zarejestrowane na tej płycie suity, wybrane z dorobku kompozytorskiego twórców z dynastii Philidorów, są potwierdzeniem zarówno ówczesnej popularności tego gatunku muzycznego, jak też powodzenia, jakim na dworze francuskim na przełomie XVII i XVIII wieku cieszył się flet poprzeczny.

Anne Danican Philidor
3 Suites
[Premier Livre de Pieces pour la flute traversiere, flute a bec, violons et haut-bois avec la Baße continuë, Paryż 1712]*)

[I]
1. Ouverture
2. LeBallet
3. Bourée
4. Sarabande
5. Gavote
6. LesForgerons
[II]
7. Allemande
8. Courante
9. Sarabande
10. Fugue
[III]
11. Allemande
12. Sarabande
13. Gigue
14. 2e Gigue
15. LePapillon

François Danican Philidor
Suite en e si mi
[Pieces pour la flute traversiere qui peuvent aussi se jouer sur le violon, Paryż 1716]

16. Allemande
17. LaFidelle.Rondeau
18. LeGratieux
19. LesVents
20. Sarabande
21. LaSauterelle.Rondeau
22. LeRasilly.Rondeau
23. LaDanoise

Pierre Danican Philidor
Quatriéme Suitte
[Premier Œuvre contenant III. Suittes a II Flûtes Traversieres seules avec III. autres Suittes Dessus et Basse, pour les Hautbois, Flûtes, Violons etc., Paryż1717]

24. Lentement
25. Courante
26. Air en Musette. Rondeau. Gracieusement
27. Gavotte
28. Sicilienne.Treslentement
29. Paysanne.Gayment

Douxiéme Suitte
[Troisiéme Œuvre. Contenant une Suitte a deux Flûtes-Traversieres seules, et une autre Suitte Dessus&Basse, Pour Les Hautbois, Flûtes, Violons etc. Avec une Réduction de la Chaße, Paryż 1718]

30. Prelude.Treslentement
31. Allemande.Pastropviste
32. Sarabande.Tresproprement
33. LaParisienne.Treslegerement
34. Chaconne.Piqué

*) Pisownia wszystkich tytułów oryginalna

Magdalena Pilch – flet traverso
(Jean Hotteterre, Paryż ok. 1700/ Rudolf Tutz, Innsbruck 2010)

Justyna Młynarczyk – viola da gamba
(Nicolas Bertrand, Paryż 1704/Peter Vavrous, Praga 2006)

Ewa Mrowca – klawesyn
(Pascal Taskin, Paryż 1769/Bruce Kennedy, Castelmuzio 2015)

Wysokość stroju: a’= 392 Hz
Nagranie zrealizowano w dniach 13-15 października 2021 roku
w Sali Balowej Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi.
Realizacja nagrania, montaż i mastering: Jakub Garbacz, Jędrzej Luciński
Tekst: Magdalena Pilch
Tłumaczenie: Aleksandra Milcarz
Projekt graficzny i skład: Mirosław Łukasiewicz
Producent i wydawca: Ars Sonora Studio (2022) – Classical Music Media Producer