Opis
Paweł Wróbel
Organy Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach
Aleksander Karczyński (1882-1973)
CD1
Preludia i fugi
1-2 Preludium i fuga d-moll, Op. 5 No. 1
3-4 Preludium i fuga f-moll, Op. 5 No. 2
5-6 Preludium i fuga e-moll, Op. 5 No. 3
CD2
Sonata b-moll, Op. 38
1 Grave / Allegro moderato
2 Adagio di molto
3 Allegro con brio
Aleksander Karczyński urodził się 20 lutego 1882 roku w Pelplinie, w wielodzietnej rodzinie wiejskiego zegarmistrza i organisty. Pierwsze lekcje muzyki pobierał u ojca, a następnie w Collegium Marianum w Pelplinie u ks. dr Bernarda Ruchniewicza, który określił piszącego swe pierwsze utwory Karczyńskiego jako cudowne dziecko.
Preludium i fuga d-moll op. 5 nr 1
Kompozycja Karczyńskiego, utrzymana w posępnym i melancholijnym wyrazie, opiera się na dwóch dialogujących ze sobą odcinkach: pierwszy z zastosowaniem chromatyki w manuale i użyciem tzw. nuty pedałowej, a drugi utrzymany w formie trzygłosowej z rozbudowaną partią basową w sekcji pedałowej. Po zamierającym Preludium następuje Fuga, w której polifonizującej fakturze można dostrzec wpływy kompozytorów barokowych.
Preludium i fuga f-moll op. 5 nr 2
W Preludium można wyróżnić trzy kontrastujące ze sobą odcinki: początkowy o chorałowej fakturze w dynamice fortissimo, drugi śpiewny i liryczny oraz trzeci w formie fugato. Utwór zamyka czterogłosowa Fuga utrzymana w ruchu szesnastkowym w metrum 6/8.
Preludium i fuga e-moll op. 5 nr 3
Po spokojnym wstępie otwierającym Preludium następuje wirtuozowski odcinek oparty na dwudźwiękach i figuracjach – w partii prawej ręki – prowadzący do kody, w której na tle akordów w dynamice fortissimo występują przebiegi gamowe wykorzystujące całą skalę klawiatury nożnej. Preludium ma zdecydowanie wymiar wirtuozowski. Kompozytor wprowadza elementy faktury fortepianowej. Dzieło wieńczy monumentalna pięciogłosowa Fuga alla breve z wykorzystaniem trzech tematów, co tworzy formalne wrażenie fugi potrójnej. Utworem tym kompozytor daje świadectwo swojego mistrzostwa w tworzeniu polifonii i opracowywania w jej obrębie materiałów tematycznych.
Sonata b-moll op. 38
Z całą pewnością Sonatę b-moll op. 38 Aleksandra Karczyńskiego można zaliczyć do najbardziej reprezentatywnych polskich utworów organowych późnego romantyzmu. Utwór powstał w latach 1920-1930, w okresie w którym kompozytor tworzył dużo muzyki organowej (około roku 1927 powstają 24 Tria we wszystkich tonacjach). Sonata b-moll op. 38 ze względu na rozmiary – trwa ponad 30 minut, cykliczną trzyczęściową monumentalną formę, użycie zróżnicowanych środków fakturalnych oraz zastosowanie oryginalnych rozwiązań i pomysłów muzycznych jak przetworzenia tematyczne, intrygujące współbrzmienia harmoniczne, dzieło Karczyńskiego nawiązuje do sonat organowych A. Guilmanta czy symfonii organowych op.45 F. Nowowiejskiego.
Otwierające Sonatę Grave przybiera kształt akordowej introdukcji, która prowadzi do zróżnicowanego tematycznie i motywicznie Allegro moderato. Jest ono utrzymane w formie allegra sonatowego. Kompozytor stosuje dużą gradację dynamiczną pomiędzy poszczególnymi odcinkami, która ma swą kulminację w wirtuozowskiej kodzie opartej na gamowych przebiegach w sekcji pedałowej.
Liryczne Adagio di molto w tonacji Ges-dur charakteryzuje się nostalgiczno-pastorałkową motywiką melodyczną. Główny temat, który jest wielokrotnie powtarzany w różnych rejestrach klawiatury, pozostaje opatrzony zróżnicowaną formą homofonicznego akompaniamentu.
Finałowe Allegro con brio rozpoczyna burzliwa w swej fakturze i dynamice sekwencja szybkich przebiegów oparta na akordzie zmniejszonym. W sposób niekonwencjonalny zostaje potraktowana forma fugi, która opiera się na motywach zaczerpniętych z części środkowej Sonaty. Finałowa, wirtuozowska koda stanowi końcowy filar monumentalnej konstrukcji dzieła.
Paweł Wróbel – polski organista i pedagog. Studiował pod kierunkiem Andrzeja Chorosińskiego w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie (2003-2008), Jona Laukvika w Hochschule für Musik und Darstellende Kunst w Stuttgarcie (2009-2011) oraz Gunthera Rosta w Universität für Musik und Darstellende Kunst w Grazu (2011-2012). W roku 2012 uzyskał tytuł doktora sztuki muzycznej w Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu. Otrzymał nagrody podczas międzynarodowych konkursów organowych w Poznaniu (2005), Gdańsku (2006), Zurychu (2011), Miami (2012).
oraz Panu Krzysztofowi Michałkowi za udostępnienie Sanktuarium i organów do nagrań oraz za wszelką życzliwość.
Dziękujemy Pani Ludwice Lewickiej za życzliwość, udostępnione materiały i zgodę na ich wykorzystanie w niniejszej publikacji.
