Syrinx Śląska

29,90 


Wybrane utwory kompozytorów śląskich XX i XXI wieku inspirowane polskim folklorem muzycznym.

Na stanie

Opis

Niniejsza płyta zawiera nagrania muzyki stworzonej przez reprezentantów kilku kolejnych generacji śląskiej szkoły kompozytorskiej. Ich osoby łączy nie tylko alma mater – Akademia Muzyczna w Katowicach. Zestawienie zamieszczonych tu dzieł daje bowiem dowód stale utrzymującego się zainteresowania śląskich artystów miejscowym folklorem, który w ich utworach ujawnia się w całym bogactwie swego kolorytu. Dzięki różnorodności spojrzeń, punktów widzenia, kontekstów oraz wizji „lokalności”, kompozycje te układają się w barwną mozaikę, przekazując odbiorcy jakąś część prawdy o kulturze regionu.
Antologię otwiera muzyka dwóch nestorów szkoły – Wojciecha Kilara i Józefa Świdra. Oba zaprezentowane utwory stanowią juwenilia ówczesnych wychowanków katowickiej PWSM; oba też przez kilka dziesięcioleci pozostawały ineditami jako „prace szkolne”. Wojciech Kilar (1932-2013) – w 1951 roku świeżo upieczony student klasy kompozycji profesora Bolesława Woytowicza – w Sonatinie na flet i fortepian ujawni się jako osobowość obdarzona świeżością inwencji i twórczym temperamentem, bez kompleksów odkrywająca przed słuchaczem wszystkie karty swojej estetycznej talii, w której rozpoznamy figury czołowych kompozytorów epoki. Otwierające utwór Allegro, utrzymane w tradycyjnej formie sonatowej (choć z odwróconą repryzą), zaskakuje słuchacza dużą dynamiką muzycznych zdarzeń, rytmiczną witalnością spod znaku Béli Bartóka, a także… nieco rubasznym poczuciem humoru (vide moment przejścia do przetworzenia). Ogniwo drugie – Andante con moto – wprowadza subtelny oniryczny nastrój. Klasyczna w rysunku melodyka, nasycona owym „sennym” liryzmem, w połączeniu z ostinatowym akompaniamentem, zdradza tu upodobanie kompozytora do „Ravelowskiej” przejrzystości i wyrazowego obiektywizmu, podszytego wszakże nostalgią. Finałowe RondoAllegro realizuje natomiast genre taneczny, dając wyraźne pierwszeństwo pierwiastkowi folklorystycznemu, a konkretnie – krakowiakowi. Wyrazisty refren, choć ukazywany przeważnie w poetyce typowo choreicznej, wpada także w ton zadumy, prezentując się epizodycznie w odmianie archaizującej. I ponownie kompozytor zaskoczy nas żartem, tym razem w stylu Haydna – sugerując nadejście zakończenia pauzą generalną, obdarzy słuchacza jeszcze kodą, rozpędzającą się w porywistym accelerando.
W roku powstania Sonatiny, Józef Świder (1930-2014) – kolega Kilara z klasy profesora Woytowicza – skomponował Allegretto na flet i fortepian. A nie przyszło mu to łatwo, jak z właściwą sobie ujmującą skromnością, połączoną z dobrotliwie lekceważącym dystansem do własnej pracy twórczej, wyznał na kartach swojego dziennika, pisząc: „drobny utwór (…), nad którym bodaj najwięcej się namęczyłem”. Charakterystyczny, dobrze w późniejszych latach rozpoznawalny idiom Świdra znajdujemy tu jeszcze in statu nascendi, choć jego filary zdają się być już mocno ugruntowane: klasyczna forma (w tym wypadku ABA’) tworzy kanwę dla wyrafinowanego, skrycie emocjonalnego detalu, a wszystko to przy braku zainteresowania dla eksperymentu samego dla siebie. W fazie formacji pozostaje tutaj kształt estetyczny muzyki Świdra, którego poszukiwania ogniskują się wokół różnych wątków postimpresjonizmu à la française.
Ryszard Gabryś (ur. 1942) – kompozytor, teoretyk muzyki i niestrudzony popularyzator kultury Śląska Cieszyńskiego – należy do drugiej „gałęzi rodowej” lokalnej szkoły, jako absolwent klasy profesora Bolesława Szabelskiego. Kajze mi sie podzioł… na sopran i fortepian (1999) to kolejne twórcze upostaciowienie kontemplacji nad pochodzącą z Opolszczyzny pieśnią ludową doby Powstań Śląskich. Ów poruszający lament matki nad stratą zabitego w walkach syna, przechowany dla potomności przez Adolfa Dygacza, w przeszłości zainspirował utwory m.in. Edwarda Bogusławskiego czy Wojciecha Kilara, przede wszystkim zaś – finałową część III Symfonii Henryka Mikołaja Góreckiego. W przedstawionym tu muzycznym ujęciu owego tematu, kompozytor postanowił pójść – jak sam wyznaje – drogą „własnej eschatologicznej melancholii”. Ubrał ją w formę rozbudowanego recytatywu, operującego ekspresją powściągliwą i lapidarną, choć gotową także na wybuchy gwałtownych eksklamacji. Podstawą materii dźwiękowej Gabryś czyni tu oczywiście oryginalną melodię pieśni, choć kontrapunktuje ją cytatem incipitu Mazurka a-moll z pośmiertnego opus 68 Fryderyka Chopina, czym nawiązuje oczywiście do wspomnianej wyżej Symfonii Góreckiego (posługującej się inicjalnymi akordami innego Chopinowskiego mazurka: a-moll op. 17 nr 4). Kajze mi sie podzioł… usłyszymy w autorskiej transkrypcji na flet i fortepian Katarzyny Pudełko-Cofałki, z dużą wiernością oddającej oryginalną poetykę wokalną, co symbolicznie potwierdza wstępne i końcowe mormorando.
Druga z zamieszczonych na płycie kompozycji Gabrysia – Syrinx Śląska – została napisana w 2010 roku, tym razem już oryginalnie na flet. Utwór dopełnia tryptyku dedykowanych temu instrumentowi solowych miniatur, na który składają się wcześniejsze: Syrinx Parku Starowiejskiego (1986) oraz Syrinx de Lausanne (2009). Obecność w tytule starogreckiej fletni Pana nie jest oczywiście przypadkowa. Poczyniona w ten sposób aluzja do kompozycji Claude’a Debussy’ego (bodaj najsłynniejszego utworu na flet solo w historii muzyki) nie wyczerpuje się bynajmniej w samym tytule – w Syrinx Śląska zidentyfikujemy bowiem liczne cytaty z owej „mitologicznej” arabeski. Debussy’owskim „kontekstem dalszym” jest natomiast szata dźwiękowa kompozycji, intensywnie eksplorująca sferę fletowych efektów sonorystycznych, stanowiących niejako rewers konwencjonalnego brzmienia instrumentu – w którym to kierunku historyczną ewolucję zapoczątkował właśnie ojciec muzycznego impresjonizmu. A co z przydawką „Śląska”? Gabryś wszczepia w utwór „lokalność” nie inaczej, niż poprzez przywołanie inicjalnej frazy pieśni Kajze mi sie podzioł, znanej już słuchaczowi z poprzedniego utworu. Jakże wymownie i znacząco brzmi w tym miejscu kompozytorskie zalecenie wykonawcze mesto („smutno”)…
„Linię genealogiczną” profesora Woytowicza kontynuuje w kolejnym pokoleniu Jarosław Mamczarski (ur. 1974), który w 2000 roku zasilił grono absolwentów Józefa Świdra, a obecnie związany jest z katowicką uczelnią muzyczną jako profesor i dziekan Wydziału Kompozycji, Dyrygentury, Teorii i Edukacji Muzycznej. Utwór Sonare na flet i fortepian powstał w 2020 roku specjalnie z myślą o Flautiano Duo. Tytuł odnosi nas do samej istoty materii muzycznej, jest bowiem tożsamy z łacińskim (i włoskim) czasownikiem oznaczającym po prostu „dźwięczeć”, „brzmieć”. Aspekt ów uwydatnia symboliczny gest inicjalny utworu – nałożenie się brzmienia dwóch współwykonujących instrumentów na tym samym dźwięku as ¹. Sugerowany w ten sposób czysto formalny wymiar dzieła jest wszakże jedynie kamuflażem – Sonare kryje w sobie bowiem istotną treść pozamuzyczną, obficie czerpiącą z polskiej i śląskiej kultury ludowej, co staje się jasne w miarę pokonywania kolejnych etapów „podróży” w głąb utworu. W jego fazie wstępnej, utrzymanej w charakterze wirtuozowskiej fantazji, w pewnym momencie zaczyna ujawniać się idiom polonezowo-mazurowy. „Śląskość” konkretyzuje się zaś pod postacią cytatu pierwszej frazy biesiadnej pieśni ludowej Dzisiej święto Floryjana, odnotowanej przez Adolfa Dygacza. Pełnię żywiołu ludowego osiąga Sonare w drugiej fazie formy – feerycznym oberku, syntetyzującym pierwiastek taneczny i wirtuozowski. Dramatyczne, a zarazem refleksyjne podsumowanie podjętych w utworze wątków dokonuje się w efektownej kodzie.
Najmłodsze pokolenie śląskich twórców reprezentuje Piotr Pudełko (ur. 1997) – absolwent klasy kompozycji Jarosława Mamczarskiego z 2021 roku. Dwa jego utwory, zamykające niniejszy album, także powstały z myślą o Flautiano Duo i przez tenże zespół zostały prawykonane. Pierwszy z nich, Wyzwolone kształty na flet piccolo i fortepian (2020), będący cyklem trzech bagatel, w interesujący sposób łączy zupełnie różne od siebie dziedziny inspiracji: matematykę i fascynację ziemią śląską. Założenie ogólne, definiujące zasadnicze parametry formy, związane jest z tą pierwszą – każdej części patronuje bowiem inna figura geometryczna, która, podlegając pewnym transformacjom, zgodnie z tytułem „wyzwala się” niejako ze świata abstrakcji w kierunku dźwiękowego konkretu. Tak oto, pierwsza bagatela (Vivace) bazuje na idei trójkąta, reprezentowanej m.in. przez metrum 3/4 oraz motyw główny, o dźwiękach wyglądających w zapisie nutowym jak wierzchołki tejże figury. Kształt koła Pudełko czyni punktem wyjścia dla ogniwa drugiego (Largo), gdzie jest on symbolicznie „odrysowany” w zastosowanym metrum 5/4 (jak zauważa kompozytor, wierzchołki pięciokąta foremnego, do którego odnosi się ten rodzaj taktu, wytyczone są właśnie na okręgu). Tym niemniej, o charakterystyce drugiej z bagatel w większym stopniu decydują lokalne muzyczne miscellanea: dyskretnie przekształcone dwa motywy inicjalne – popularnej na Śląsku piosenki Stanisława Hadyny Karliku, Karliku oraz… muzycznej czołówki serialu animowanego Reksio, wyprodukowanego w Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej. Wreszcie słyszymy część finałową (Allegretto), opartą na figurze kwadratu, co uzewnętrznia się dzięki zastosowaniu metrum 4/4 oraz motywu głównego, którego notacja pozwala „ujrzeć” czworobok. Sfera znaczeń pozamuzycznych jest tu dopełniona przez roztoczenie ogólnej aury folkloru, w typie Małej suity Witolda Lutosławskiego.
Concertino per flauto e pianoforte (2019) przedstawia inną jeszcze strategię dokumentowania i artystycznego sublimowania genius loci. Impulsem do napisania utworu było żywe doświadczenie miejsca – brzmienie kościelnych dzwonów w Chybiu, którym zachwycił się kompozytor w czasie przechadzki po ulicach tej położonej na Śląsku Cieszyńskim miejscowości. Mimo że dochodzące z wieży kościoła tony (a, g, cis) zostały przez autora ułożone w motyw, stanowiący motto i główną myśl muzyczną Concertina, dzieło nie ma charakteru mimetycznego, czy nawet – w sensie ścisłym – programowego. Wykorzystując jako zewnętrzną ramę dzieła zapoczątkowaną w okresie wczesnego romantyzmu miniaturową formę koncertującą, złożoną zazwyczaj z części wstępnej – przygotowującej, oraz dynamicznego allegra, Pudełko snuje – jak sam pisze – rodzaj „kameralnego poematu”. Idée fixe jest tu oczywiście wspomnienie o brzmieniu dzwonów, pojawiające się w kolejnych segmentach utworu pod różnymi, transformowanymi przez kompozytorską wyobraźnię postaciami. Zamierzenie to zostaje zrealizowane w duchu estetyki o postromantyczno-impresjonistycznym rodowodzie.

Bartłomiej Barwinek
Flautiano Duo

Duet Flautiano Duo tworzy flecistka Katarzyna Pudełko-Cofałka i pianistka Joanna Kubas-Balewicz. Obie artystki jeszcze na etapie studiów postanowiły połączyć swoją pasję oraz zamiłowanie do wykonawstwa muzyki kameralnej, co dało początek wieloletniej współpracy. Od 2018 roku pod nazwą Flautiano Duo – duet fletowo-fortepianowy wykonuje szeroki repertuar na flet lub flet piccolo i fortepian, prezentując utwory począwszy od epoki baroku, po współczesne kompozycje, ze szczególnym uwzględnieniem muzyki polskiej XX i XXI wieku. Duet ma na swoim koncie wiele osiągnięć, w tym I miejsce w II Międzynarodowym Konkursie „Tiziano Rossetti” w Lugano oraz I miejsce w Międzynarodowym Konkursie BTHVN w Wiedniu. Artystki inspirują wielu kompozytorów o różnej generacji pokoleniowej do tworzenia nowych utworów dedykowanych na flet, flet piccolo i fortepian, czego dowodem są prawykonania dzieł skomponowanych dla duetu Flautiano Duo. Te działania potwierdzają czynny wkład w propagowanie i poszerzanie repertuaru muzyki polskiej XXI wieku. W roku 2022 artystki realizowały autorski projekt pt. „Fletowe Kreacje Śląska” w ramach stypendium twórczego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Katarzyna Pudełko-Cofałka flet, flet piccolo

Polska flecistka i piccolonistka. W 2022 roku uzyskała stopień doktora sztuk muzycznych. Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministra Kultury Luksemburga, Marszałka Województwa Śląskiego w dziedzinie kultury oraz stypendystka programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Młoda Polska”. Jest laureatką licznych konkursów o randze międzynarodowej i ogólnopolskiej, m.in. w Wiedniu, Lugano, Sieradzu, Bydgoszczy czy Sosnowcu. Ukończyła studia doktoranckie w Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach w klasie fletu prof. Jánosa Bálinta oraz dr hab. Eweliny Zawiślak, prof. AM. Jest absolwentką Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi w klasie prof. Antoniego Wierzbińskiego oraz Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu w klasie prof. Jerzego Mrozika. Jako solistka współpracowała z Orkiestrą Kameralną Miasta Tychy AUKSO, a także Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia w Katowicach. Jako muzyk orkiestrowy współpracuje z wieloma zespołami i orkiestrami. Brała udział w projektach symfonicznych w Polsce, Niemczech, Włoszech, Danii, Szwajcarii i Chinach. Doskonaliła swoje umiejętności podczas warsztatów i kursów mistrzowskich prowadzonych przez takich pedagogów jak: Andrea Lieberknecht, Peter-Lukas Graf, András Adorján, Carlos Bruneel, Dejan Gavric, Patrick Gallois, Carlo Jans oraz Robert Aitken. Współpracuje z Akademią Muzyczną im. Karola Szymanowskiego w Katowicach w roli wykładowcy akademickiego oraz prowadzi klasę fletu w Państwowej Szkole Muzycznej I st. im. Karola Szymanowskiego w Oświęcimiu. Jako pedagog prowadzi warsztaty i kursy fletowe, odpowiadając na zaproszenie wielu szkół muzycznych w Polsce i innych instytucji kultury. W ramach działalności naukowej i popularyzatorskiej artystka zajmuje się badaniami dotyczącymi wpływu polskiego folkloru muzycznego na twórczość kompozytorów polskich XX i XXI wieku ze szczególnym uwzględnieniem regionu śląskiego. W latach 2015-2016 pomysłodawczyni i współtwórczyni cyklu koncertów w ramach spotkań muzycznych w Miejskiej Galerii Sztuki „Obok” w Tychach. Jako kameralistka współpracuje z pianistką Joanną Kubas-Balewicz tworząc duet fletowo-fortepianowy Flautiano Duo.

Joanna Kubas-Balewicz fortepian

Polska pianistka i kameralistka. Jest laureatką wielu konkursów kameralnych i pianistycznych. Absolwentka Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach w klasie fortepianu prof. Moniki Sikorskiej-Wojtacha oraz w klasie kameralistyki prof. Marii Szwajger-Kułakowskiej. Jako artystka, doskonaliła swoje umiejętności podczas wielu kursów i warsztatów pianistycznych. W latach 2011-2018 współpracowała z Akademią Muzyczną im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Obecnie jest pedagogiem Zespołu Państwowych Szkół Muzycznych im. Wojciecha Kilara w Katowicach oraz Zespołu Szkół Muzycznych I i II st. w Rudzie Śląskiej. Rokrocznie bierze udział, w roli pianisty-akompaniatora, w wielu ogólnopolskich i międzynarodowych konkursach muzycznych, zdobywając często wyróżnienia doceniające jej grę. W 2022 roku otrzymała Nagrodę Indywidualną Centrum Edukacji Artystycznej za szczególne osiągnięcia i wkład w rozwój edukacji artystycznej w Polsce. Pianistka w swoim dorobku artystycznym szczyci się wieloma recitalami kameralnymi, podczas których miała okazję współpracować z takimi artystami jak: Jean-Marc Fesssard, Slavko Kovacic. Katarzyna Zdybel-Nam i Roman Widaszek. Jako pianistka i kameralistka jest zapraszana na różnego rodzaju konkursy, festiwale i kursy mistrzowskie, wśród nich można wymienić Kursy Mistrzowskie w Rybnej oraz Międzynarodowy Konkurs Muzyczny im. Michała Spisaka w Dąbrowie Górniczej. Od 2018 roku współtworzy duet Flautiano Duo, koncertując kameralnie wraz z flecistką Katarzyną Pudełko-Cofałka.

tracklista

Wojciech KilarSonatina na flet i fortepian (1951)
Józef ŚwiderAllegretto na flet i fortepian (1951)
Ryszard GabryśKajze mi sie podzioł na sopran i fortepian (1999) – opracowanie na flet i fortepian
Ryszard GabryśSyrinx Śląska na flet solo (2010)
Jarosław MamczarskiSonare na flet i fortepian (2020)
Piotr PudełkoWyzwolone kształty na flet piccolo i fortepian (2020)
Piotr PudełkoConcertino per flauto e pianoforte (2019)

Niniejsza publikacja jest debiutancką płytą duetu Flautiano Duo. Obie artystki składają serdeczne podziękowania wszystkim tym, którzy przyczynili się do powstania płyty.
Katarzyna Pudełko-Cofałka gra na flecie marki Nagahara flutes
Joanna Kubas-Balewicz gra na fortepianie marki Kawai

Nagrania zostały zrealizowane w ramach stypendium Marszałka Województwa Śląskiego.

Reżyser nagrania, montaż, mastering: Mateusz Meisner
Tekst muzykologiczny: Bartłomiej Barwinek
Tłumaczenia: Elżbieta Fesnak-Przybylska
Projekt graficzny, skład: IMPRESSUM Mirosław Łukasiewicz
Fotografia na okładce: Koszowski Group
Producent i wydawca: Ars Sonora Studio (2023) – Classical Music Media Producer



Może spodoba się również…