Symfoniczne Organy Schlag&Söhne w Kościele Pokoju w Świdnicy | ZUZANNA BATOR

Program płyty to w większości utwory, które mam w swoim repertuarze od lat. Część z nich towarzyszyła mi podczas studiów na Akademii Muzycznej w Katowicach oraz Musikhochschule w Stuttgarcie, inne dołączyłam do repertuaru koncertowego w ostatnich kilku latach.
Fantazja i fuga BWV 542 J.S. Bacha była dla mnie oczywistym wyborem. Kompozycja ta – dzięki rozbudowanemu językowi harmonicznemu bogatemu w poruszające dysonanse – wyraża głęboki smutek i dramat. Fantazja powstała w dobie późnego baroku. W moim odczuciu charakter tego utworu jest romantyczny, a jego dramatyzm i harmonika nie mają sobie równych. Następująca po Fantazji fuga stanowi mistrzostwo tej formy muzycznej. W połowie utworu pojawia się charakterystyczny dwugłosowy fragment o lżejszym charakterze. Lubię zmieniać w tym miejscu manuały, by przez użycie innej registracji podkreślić to zróżnicowanie.
Myśl, by sportretować muzycznie Symfoniczne Organy Schlaga w Kościele Pokoju spowodowała, że zrewidowałam swoje podejście do dwóch kompozycji – Sonaty D-dur Feliksa Mendelssohna oraz Preludium i fugi g-moll Johannesa Brahmsa. Spojrzałam na nie na nowo i odkryłam piękno, którego nie widziałam wcześniej. Zdecydowałam się nagrać te utwory także ze względu na pokrewieństwo tonalne – po Fantazji i fudze g-moll J.S. Bacha następuje sonata D-dur F. Mendelssohna (stosunek dominanty), a następnie preludium i fuga g-moll Johannesa Brahmsa (powrót do toniki pierwszego utworu).
Sonata F. Mendelssohna składa się z trzech kontrastujących części. Pierwsza – chorał – to bezpośrednie nawiązanie do pieśni luterańskiej „Dir, dir, Jehova will ich singen”. W drugiej części zwraca moją uwagę partia pedału, szczególnie skoki melodii o tryton. Energia części trzeciej i dwa tematy -„charaktery”, które w niej dialogują są jak dwie kontrastowe emocje tej samej osoby i dwa oblicza symfonicznego instrumentu.
W preludium g-moll J. Brahmsa także pojawiają się naprzemiennie dwa motywy muzyczne, jak dwie postaci dramatu mające ze sobą konflikt, który zostaje w końcu rozwiązany. W muzyce Brahmsa urzeka mnie swoista melancholia – rzewne melodie, które w moim odczuciu wyrażają tęsknotę. Zaraz po nich następują wirtuozowskie pasaże i gamy stanowiące wyzwanie dla grającego.
Pierwszy akord Fantazji Jehana Alaina jest jak dramatyczny krzyk. Kolejne fragmenty niosą ze sobą ogromny ładunek emocjonalny, głębię i tajemnicę. Kompozytor zapisał dokładnie, jakich brzmień organowych używał w tym utworze. Zapisane przez niego nazwy głosów pochodzą z domowych organów, które zbudował Albert Alain, ojciec Jeana. Nagrywając Fantazję wybierałam registry organów Schlaga wedle zaleceń kompozytora.
Jehan Alain nie przeżył nawet 30 lat. Zginął podczas II wojny światowej, służąc w armii francuskiej. Zawsze kiedy gram Fantazję myślę o tym.
Transkrypcja uwertury do opery „Śpiewacy Norymberscy” Richarda Wagnera to w dwóch trzecich rękopis mojego nauczyciela Bernharda Haasa. To on zafascynował mnie muzyką Wagnera w wersji organowej.
Prof. Bernard Haas grając tę uwerturę zmieniał fragmenty dostępnej transkrypcji autorstwa Edgara Lemare tak, by zachować bogactwo harmonii i orkiestracji Wagnera. Profesor sugerował mi, bym pracując nad tym utworem, miała zawsze przy sobie mini-partyturę i w razie wątpliwości sprawdzała, co dokładnie Wagner napisał.
W transkrypcji nie ma kompromisów. Każdy fragment jest bardzo wymagający technicznie, by efekt był jak najlepszy.
Organy Kościoła Pokoju wyróżniają się na tle innych instrumentów w regionie. Dzięki dużej ilości głosów organowych naśladujących instrumenty orkiestrowe, a także większemu zakresowi klawiatur (C – g3) w świdnickim Kościele Pokoju można z satysfakcją grać tak skomplikowane transkrypcje.
Muzyka Maxa Regera powstawała w czasie, gdy firma Schlag budowała organy w Kościele Pokoju. Kompozytor nie znał instrumentów Schlaga, więc najprawdopodobniej nie były one dla niego inspiracją. Jednak gdy gram toccatę i fugę d-moll Regera w Kościele Pokoju w Świdnicy mam wrażenie, że organy mówią do mnie: to jest nasz język.
W kompozycjach Regera często następują zmiany dynamiczne. Niektóre są łagodne – crescendo narastające przez wiele taktów – inne gwałtowne. Urządzenia pomocnicze w organach Schlaga umożliwiają osiągnięcie spektakularnego efektu zmiany barwy i głośności organów za pomocą jednego przycisku. Organy posiadają trzy wolne i sześć stałych kombinacji głosów. Instrument ma także dwie szafy ekspresyjne – żaluzje II i III manuału oraz wałek crescendo – i schlagowski patent – Rückbewegung (powrót ruchu wałka – „cofnięcie” crescenda). Te urządzenia wydają się wręcz stworzone do muzyki Maxa Regera.
Toccata d-moll op.59 nr 1 to utwór szybki i wirtuozowski – następują w nim przede wszystkim gwałtowne zmiany głośności i barwy. Fuga rozpoczyna się w bardzo powolnym tempie i płynie jak rzeka – spokojna, lecz nie dająca się zatrzymać lub zawrócić. Zmiany registracji w tym utworze to bardzo subtelne crescendo. Podczas sesji nagraniowej dążyłam do tego, by nagrać fugę w całości od początku do końca – trudno taki utwór podzielić na mniejsze fragmenty i skleić w jedną całość.
Ostatnim utworem na niniejszym nagraniu jest moja autorska transkrypcja – uwertura koncertowa „Bajka” Stanisława Moniuszki. Piękno muzyki tego polskiego twórcy odkryłam w 2019 roku – „roku Moniuszki” (200. rocznica urodzin kompozytora). Jako stypendystka Ministra Kultury podjęłam się stworzenia organowej transkrypcji „Bajki”. Jest to moja pierwsza transkrypcja. W ciągu ostatnich 4 lat poprawiałam ją wielokrotnie, jeszcze podczas sesji nagraniowej korygowałam niektóre takty. Podejmując się tej transkrypcji, nie byłam pewna, czy wszystkie fragmenty grane przez orkiestrę będą możliwe do powtórzenia na organach. W kilku momentach postawiłam na pewną dowolność. W tej kompozycji symfoniczne organy Kościoła Pokoju zaprezentowane są najbardziej wszechstronnie.
Bajka Stanisława Moniuszki to wielkie, piękne i bardzo polskie w swoim charakterze dzieło. Chciałam, aby tak właśnie zakończyła się moja płyta.