The B. M. Liebeherr Organ in Lubin

21,99 

Klucz doboru utworów zaprezentowanych na płycie opiera się głównie na próbie odpowiedzi na pytanie: jakie dzieła będą w stanie zaprezentować homogeniczne i pełne różnorodności brzmienie organów Liebeherra?

Pozostało tylko: 2

Opis

Pomysł na nagranie płyty zrodził się w sposób spontaniczny: Presseisen odwiedził Wrocław, żeby przygotować się do recitalu w Narodowym Forum Muzyki. Po zakończonej próbie spotkał Andreasa Saage, intonatora firmy Klais, pracującego wówczas nad nadaniem rekonstrukcji lubińskich organów szlachetnego brzmienia. Efektem podjętej wówczas dyskusji było następne spotkanie, tym razem w Lubinie. Odbyło się ono, jak się okazało, w tym samym dniu, w którym Jakub Garbacz, właściciel firmy Ars Sonora, omawiał z władzami miasta szczegóły transmisji planowanej inauguracji instrumentu. Po kilkugodzinnej rozmowie intonatora i organisty, z inspiracji A. Saage wyklarował się pomysł udokumentowania brzmienia organów przez rejestrację płytową oraz nagranie materiału audiowizualnego, prezentującego pojedyncze głosy organowe oraz ich różnorodne zestawienia (film dostępny jest w serwisie YouTube na kanale „Ars Sonora TV”).

Klucz doboru utworów zaprezentowanych na płycie opiera się zatem głównie na próbie odpowiedzi na pytanie: jakie dzieła będą w stanie zaprezentować homogeniczne i pełne różnorodności brzmienie organów Liebeherra?
Efektem jest połączenie dwóch przenikających się płaszczyzn. Pierwsza opiera się na literaturze organowej – poczynając od dzieł J.S. Bacha inspirowanych muzyką kameralną, stylistyką włoską i niemiecką, poprzez formę wariacyjną Partity Böhma, kończąc na literaturze południowoniemieckiej ze świadomym spięciem całości programu klamrą w postaci dwóch toccat. Drugą płaszczyznę tworzy swobodna improwizacja, w której Presseisen umiejętnie buduje nastrój oraz – za pomocą intermezz – wprowadza do odpowiednich tonacji (właściwych dla następujących po częściach improwizowanych utworów).

Apparatus Musico-Organisticus, Toccata prima
georg muffat (1653-1704)

Forma toccaty w ujęciu XVII-wiecznych mistrzów stanowi pewnego rodzaju spoiwo łączące następstwo dzieł umieszczonych na niniejszej płycie. Wieloczęściowa, zawierająca różnorodny materiał muzyczny, Toccata Prima Georga Muffata jest pierwszą spośród 12 utworów zawartych w wydanym w 1690 r. w Salzburgu zbiorze Apparatus musico-organisticus, jednym z najważniejszych dzieł niemieckiej literatury organowej.
Muffat prezentuje bardzo ciekawe połączenie stylu niemieckiego, włoskiego (studia u Bernardo Pasquiniego w Rzymie na przełomie 1681/82) oraz francuskiego (sześcioletnie nauki u J.B. Lully’ego w Paryżu).

Trio G-Dur BWV 1027a
johann sebastian bach (1685-1750)

Najwcześniejsze źródło prezentowanej organowej aranżacji trio pochodzi z Sonaty G-dur na dwa flety traverso i basso continuo BWV 1039. Chociaż zachowany manuskrypt wersji fletowej powstał w 1726 r., w literaturze przedmiotu można odnaleźć wzmiankę, jakoby tę 4-częściową sonatę Bach miał napisać około roku 1720 pod- czas pobytu na dworze Leopolda, księcia Anhalt-Köthen, z zamiłowania gambisty. Sonata ma dwie wersje: fletową oraz przeznaczoną na violę da gambę z klawesynem obligato. Najstarszy manuskrypt drugiej wersji został sporządzony w Lipsku w 1742 r. Z powodu braku wystarczających materiałów źródłowych trzecia wersja (BWV 1027a), a więc prezentowana na płycie aranżacja ostatniej części sonaty, jest uważana za apokryficzną.

Concerto à 2 Clav. et Ped. G-dur BWV 592
johann sebastian bach
johann ernst von sachsen-weimar (1696-1715)

Książę Johann Ernst, bratanek księcia Wil- helma Ernsta (pracodawcy J.S. Bacha, który przez swą reakcję na chęć zwolnienia się kompozytora ze służby w Weimarze, po uprzednim pominięciu go przy obsadzaniu przez Wilhelma stanowiska nadwornego kapelmistrza, zdobył miejsce w podręcznikach do historii muzyki, na okres 4 tygodni uwięził bowiem Bacha w twierdzy) był bardzo zdolnym muzykiem, kompozytorem oraz uczniem lipskiego kantora. Książę przywiózł swojemu nauczycielowi (najprawdopodobniej w 1713 r.) zbiór L’Estro armonico Vivaldiego, zawierający 12 koncertów skrzypcowych. Motywację do powstania cyklu pięciu organowych aranżacji koncertów Vivaldiego oraz Ernsta przypisuje się właśnie młodemu księciu. Nagranie prezentuje bachowską aranżację koncertu skrzypcowego Johanna Ernsta.

Capriccio Sopra il Cucu
johann caspar kerll (1627-1693)

W traktacie Athanasiusa Kirchera zatytułowanym Musurgia Universalis z 1650 r. można odnaleźć opis urządzenia imitującego odgłos kukułki. Zapisany tam nutowo motyw opadających tercji był bardzo popularny nie tylko w twórczości zegarmistrzów. Kompozytorzy literatury organowej sięgali do tego tema- tu równie chętnie – m.in. Pasquini, nauczyciel Muffata, skomponował Toccatę con lo scherzo del cucco, a Georg Friedrich Händel słynny koncert F-dur HWV 295. Do ich grona zaliczyć można też Johanna Caspara Kerlla, nadwornego organistę cesarza Leopolda I Habsburga. Kompozytor ten prawdopodobnie był uczniem Girolama Frescobaldiego, stąd nie dziwi spore podobieństwo kerllowskiej miniatury do Capriccio III sopra il Cucho. Motyw kukułki pojawia się w utworze Kerlla ponad sto razy.

Pièce d`Orgue BWV 572
johann sebastian bach

Francuska nazwa 3-częściowej Fantazji G-dur nie jest dziełem przypadku. Uczeń Bacha, Johann Caspar Vogler, podczas studiów u swego mistrza w Weimarze, zawarł kopię 2 ksiąg organowych Jaquesa Boyvina w tzw. manuskrypcie berlińskim. Utwór rozpoczynający pierwszą z nich, Grand Plein Jeu Continu, wykazuje szereg cech świadczących o byciu pierwowzorem dla środkowej części Bachowskiej Fantazji. Podobieństwa widoczne są na płaszczyźnie harmonicznej: kadencje z nierozwiązanymi dążeniami wraz z dużą ilością występujących akordów septymowych i nonowych współgrają z nieustannym, powolnym ruchem basu (continu), wzmocnionym zwodniczymi kadencjami. Argumentem potwierdzającym pierwowzór Boyvina może być też osobliwa nazwa Fantazji w jednym z odpisów: Pièce d`Orgue a 5 avec La Pedalle.

Canzona in d BWV 588
johann sebastian bach

Na podstawie zapisów C.P.E. Bacha powstałych 25 lat po śmierci lipskiego kantora (prywatnie ojca kompozytora) wiadomo, których twórców Johann Sebastian szczególnie cenił i studiował. W gronie tym znaleźli się m.in. Frescobaldi oraz, uwiecznieni na tej płycie, Kerll i Böhm. Wiadomo, iż Bach posiadał kopię zbioru Fiori Musicali, dzieła wydanego w Wenecji w 1635 r., zawierającego trzy opracowania mszalne autorstwa Frescobaldiego. Nie dziwi zatem podobieństwo tematu Canzony do graduału dopo l’epistola z Missa della Madonna, u Frescobaldiego skomponowanego właśnie w formie canzony. Końcowa kadencja trójdzielnej części szybkiej, wzbogacona o ritardando, pokaźny tryl i długie zakończenie stanowią imitację typowo włoskiej konwencji, którą stosowali Corelli, Frescobaldi i Händel.

Partita „Freu dich sehr, o meine Seele
(„Treuer Gott, ich muß dir klagen”)

georg böhm (1661-1733)

Böhm, pochodzący z Turyngii, przeniósł się ok. 1690 r. do Hamburga, gdzie zgłębiał północnoniemiecki styl organowy prawdopodobnie u Johanna Adama Reinckena. W 1698 r. został organistą w Johanniskirche w Lüneburgu i miał duży wpływ na Bacha, 2 lata później rozpoczynającego naukę w tym mieście. Böhm posiadał zdolność eklektycznego łączenia stylów, zachowując przy tym własny, improwizatorski idiom. Melodia Partity pochodzi z Psałterza Genewskiego (1551 r.). Współcześnie przyjęty tytuł kompozycji odnosi się do 10-zwrotkowego tekstu pieśni pochodzącej z Freibergu, jednak w jednym z 3 zachowanych rękopisów Partita opatrzona jest tytułem Treuer Gott…, nawiązującym do tekstu pieśni Johanna Hermanna z 1630 r. To nawiązanie w jasny sposób tłumaczy liczbę 12 wariacji i ich charakter.

Die 40. und letste Variation auff Toccata Manier
(Tabulatur Buch Darinner daß Vatter unser)

johann ulrich steigleder (1593-1635)

Steigleder należy z jednej strony do najbardziej utalentowanych kompozytorów baroku południowoniemieckiego, z drugiej zaś do najmniej znanych z racji wczesnej śmierci spowodowanej epidemią dżumy w Stuttgarcie. Był nadwornym organistą księcia Wirtembergii oraz prawdopodobnie nauczycielem J. J. Frobergera. Dzieła Steigledera opublikowano w dwóch zbiorach. Pierwszy to Ricercar Tabulatura (pierwszy w Niemczech druk muzyczny wydany przy użyciu grawerowanych płyt miedzianych; razem z Tabulaturą Nova Samuela Scheidta to pierwsze opublikowane w Niemczech zbiory muzyczne w systemie pięciolinii). Drugi to Vater Unser, cykl najdłuższych wariacji przeznaczonych na instrument klawiszowy. Ich tematem jest luterańska pieśń Ojcze nasz. Toccata stanowi ostatnią, 40. wariację zbioru.

Filip Presseisenorganista

Ukończył z wyróżnieniem klasę organów prof. dr. h. c. Christopha Bosserta w Hochschule für Musik w Würzburgu jako stypendysta bawarskiego programu BAYHOST oraz klasę organów na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie. Studiował również pod kierunkiem prof. F. Danksagmüllera w Hochschule für Musik w Lubece. Stopień doktora uzyskał w 2020 r. na Akademii Muzycznej im. I. J. Paderewskiego Poznaniu. Laureat szeregu konkursów:
2015 – I miejsce na Internationaler Kinoorgel-Wettbewerb w Berlinie,
2016 – nagroda specjalna Antalffy-Preis za najlepszą interpretację utworów na organach historycznych w ramach Międzynarodowego Konkursu Organowego ION w Norymberdze,
2017 – I miejsce oraz nagroda specjalna (Puchar Prezydenta Miasta Poznania) na VI Międzynarodowym Konkursie Organowym im. Feliksa Nowowiejskiego w Poznaniu,
2019 – laureat Międzynarodowego Konkursu Improwizacji w Schwäbisch Gmünd (II miejsce, nagroda publiczności).

Koncertuje w kraju i za granicą (Niemcy, Szwajcaria, Włochy, Norwegia, Czechy, Węgry, Litwa, Łotwa, USA).
Jako improwizator podkłada muzykę do filmów niemych, jako kameralista współpracuje z Cappellą Cracoviensis.

organy Liebeherra

Wzmianki o organach w kościele pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Lubinie sięgają końca XVI w. Gdy ok. 1783 r. pojawiła się konieczność budowy nowego instrumentu, zadanie to powierzono Martinowi Benjaminowi Liebeherrowi, organmistrzowi z Góry Śląskiej (niem. Guhrau). 27-głosowy instrument oddano do użytku w 1785 r. Organy te były kilkukrotnie przebudowywane: w 1865 r. firma Gebrüder Walter (również z Góry Śląskiej) nadała instrumentowi romantyczne brzmienie, zaś w 1905 r. firma Schlag und Söhne dokonała pneumatyzacji organów. 
Co prawda instrument przetrwał wojnę, ale na skutek zniszczeń wymagał olbrzymiego nakładu prac restauracyjnych, przy czym pod koniec lat 50. XX w. zaistniało realne zagrożenie translokacji instrumentu do innego miejsca. Kiedy organy Liebeherra były już zdemontowane i złożone w wagonie kolejowym, jedynie na skutek protestu kolejarzy udało się uratować i pozostawić je w lubińskiej świątyni. Przeprowadzone prace restauratorskie wykonane były na miarę ówczesnych i dość nikłych możliwości materiałowych oraz technologii niezgodnej z duchem epoki Liebeherra, po czym instrument kilkukrotnie przebudowano. 
W roku 2020 z inicjatywy urzędu miasta Lubin zadecydowano o rekonstrukcji organów. To trwające 2 lata zadanie powierzono firmie Klais. Z uwagi na zwiększenie możliwości wykonawczych, pierwotny zakres klawiatur (C-c3 c1) rozszerzono do dźwięku d w sekcji manuałowej i pedałowej, a do 27 registrów rozdysponowanych na dwa manuały i pedał w 1785 r. dodano trzy głosy. W ważącym ok. 18 ton instrumencie znajdują się łącznie 1872 piszczałki, z czego 315 wykonano z drewna. 

Firma Klais została założona przez Johannesa Klaisa w Niemczech w 1882 roku. Od tego czasu nieprzerwanie buduje organy piszczałkowe w kościołach i salach koncertowych na całym świecie. Przeszłość uczy, że organy, pośród wszystkich instrumentów, są dziełem najbardziej wszechstronnym i uniwersalnym, wymagają przez swą dynamikę rozwoju elastyczności myślenia, działania oraz odczuwania. Obecna firma prowadzona jest przez czwarte pokolenie rodziny Klais. Wraz z 60-osobowym zespołem, Philipp Klais, prawnuk założyciela, stawia na budowę i restaurację organów o wysokiej jakości brzmienia, odnosząc spektakularny sukces na wszystkich kontynentach. 

Tracklista:

1. Praeludium
2. Georg Muffat (1653-1704) – Toccata prima (Apparatus Musico-Organisticus)
3. Intermezzo I
4. Johann Sebastian Bach (1685-1750) – Trio G-dur BWV 1027a
5. Intermezzo II
6. Johann Sebastian Bach – Concerto à 2 Clav. et Ped. G-dur BWV 592 – 1.
7. Johann Sebastian Bach – Concerto à 2 Clav. et Ped. G-dur BWV 592 – 2. Grave
8. Johann Sebastian Bach – Concerto à 2 Clav. et Ped. G-dur BWV 592 – 3. Presto
9. Johann Caspar Kerll (1627-1693) – Capriccio Sopra il Cucu
10. Johann Sebastian Bach – Pièce d`Orgue BWV 572
11. Intermezzo III
12. Johann Sebastian Bach – Canzona in d BWV 588
13. Intermezzo IV
14. Georg Böhm (1661-1733) – Partita „Freu dich sehr, o meine Seele“
15. Johann Ulrich Steigleder (1593-1635) – Das Vatter unser – 40. und letste Variation, auff Toccata Manier

Czas łącznie: 57:56

Nagrań dokonano w kościele pw. Matki Bożej Częstochowskiej
w Lubinie w dniach 12–13 września 2022 roku
Reżyseria dźwięku, edycja i mastering: Jakub Garbacz (Ars Sonora), Jędrzej Luciński
Przygotowanie instrumentu: Andreas Saage, Bernd Reinartz
Projekt graficzny: Agnieszka Gogola
Fotografie: Centrum Innowacji Audiowizualnych w Lubinie, Jakub Garbacz 
Tekst: Filip Presseisen
Tłumaczenie na język angielski: Elżbieta Fesnak-Przybylska
Korekta: Joanna Stankiewicz
Wydawca: Ars Sonora Studio (2023)



Może spodoba się również…